Historia Państwa Ślemieńskiego

Początki

Obszar obecnej gminy Ślemień do 1179 roku znajdował się w obrębie dzielnicy krakowskiej. W 1179 roku Kazimierz Sprawiedliwy – książę krakowski – darował w/w obszar Mieszkowi Plątonogiemu – księciu śląskiemu. Od 1317 roku, gdy wyodrębniło się samodzielne księstwo oświęcimskie, obszar gminy stał się jego częścią. W 1457 roku Jan książę oświęcimski sprzedał Kazimierzowi Jagiellończykowi – królowi polskiemu – księstwo oświęcimskie za 50 tysięcy grzywien.

Wieś Ślemień powstała najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIV wieku. Obszar ten leżący na pograniczu Polski, Czech i Węgier , pokryty pierwotną puszczą karpacką, zagospodarowywali zbiegowie z centralnej Polski i w/w krajów sąsiednich. Później przy współudziale panującego, powstające w ten sposób wsie dostawały się w drodze nadania w ręce możnowładców.

Ślemień i Gilowice, być może w drodze nadania znalazły się w rękach Piotra Szaszowskiego herbu „Szaszor”, burgrabiego krakowskiego. Potomek Szaszowskich Hieronim Noskowski sprzedał ostatecznie w 1545 roku Gilowice i Ślemień rodowi Komorowskich z Żywca. Od trego czasu historia Ślemienia jest związana z tym właśnie rodem.

XVII wiek

06 lipca 1608 roku na zamku w Żywcu umiera Krzysztof Komorowski – kasztelan sądecki i oświęcimski. W testamencie podzielił on swój majątek na cztery państwa dominialne. Państwo żywieckie i łodygowickie otrzymał najstarszy syn Mikołaj, państwo suskie Piotr, a państwo ślemieńskie Aleksander.

W skład państwa ślemieńskiego wchodziły następujące współczesne wsie: Ślemień, Kocoń, Las, Gilowice, Łękawica, Okrajnik, Łysina, Kocierz Rychwałdzki, Kocierz Moszczanicki, Rychwałd, Rychwałdek, Pewl Ślemieńska, Pewelka, Kurów Suski, Koczurów oraz Moszczanica i Oczków będące obecnie częścią miasta Żywiec. Komorowscy intensywnie rozwijali gospodarkę folwarczną, powiększając swoje folwarki drogą wykupu, zajęcia ziemi chłopskiej za długi, zajęcia opuszczonych gospodarstw, zagospodarowania nieużytków należących do dworu itp. Podstawą dochodu była gospodarka rolna, hodowlana oraz korzyści osiągane z wyrębu lasów. Stopniowo zwiększał się ucisk chłopów zmuszanych do odrabiania pańszczyzny oraz obciążanych innymi świadczeniami rzecz dworu. Właściciel państwa ślemieńskiego Aleksander Komorowski ożenił się z nieznaną z imienia Dębińską córką kasztelana bieckiego Andrzeja Samuela. Z tego związku urodziła się córka Katarzyna Komorowska sukcesorka Aleksandra Komorowskiego.

Katarzyna Komorowska to postać wybitna i wielce zasłużona dla Ślemienia. Około 1640 roku wyszła za mąż za Piotra Samuela Grudzińskiego – starostę średzkiego. Z jej dokonań należy odnotować budowę zamku w Ślemieniu w 1639 roku, wybudowanie w 1655 roku szpitala -przytułku dla 15-tu ubogich poddanych, rozbudowę kościoła i doprowadzenie do utworzenia w 1672 roku parafii w Ślemieniu. To właśnie Katarzyna z Komorowskich Grudzińska sprowadziła z Wielkopolski obraz „Matki Bożej z Dzieciątkiem” wykonany wg kanonów sztuki bizantyjskiej, który z kolei podarowała kościołowi w Rychwałdzie w zamian za utworzenie parafii w Ślemieniu i uposażenie parafii w Rychwałdzie. Obraz ten jest obecnie znany jako „Matka Boska Rychwałdzka”.

W 1675 roku Katarzyna Grudzińska zapisuje państwo ślemieńskie spadkobierczyni państwa suskiego Konstancji Krystynie, która wychodzi za mąż za Jana Wielopolskiego kanclerza wielkiego koronnego. Od tego czasu do połowy XIX wieku losy Ślemienia są związane z tym właśnie rodem. W XVIII wieku następuje dalszy rozwój gospodarczy państwa ślemieńskiego. Powstają piece hutnicze do wytopu żelaza z niskoprocentowych rud żelaza, browary i tartaki. Jednocześnie rośnie wyzysk i ucisk feudalny chłopów czego wynikiem jest masowe zbiegostwo poddanych z państwa ślemieńskiego.

XVIII wiek

W 1720 roku zostaje wybudowana nowa rezydencja tj. pałac Wielopolskich na którego miejscu stoi obecnie budynek po byłej lecznicy weterynaryjnej. Centrum administracyjne państwa ślemieńskiego znajdowało się na terenie wyznaczonym przez byłą Spółdzielnię Kółek Rolniczych, Urząd Gminy, stary budynek weterynarii, oraz Ośrodek Zdrowia.

Oprócz ludności pochodzenia polskiego państwo ślemieńskie zamieszkiwała ludność pochodzenia wołoskiego. Ten pasterski lud pochodzący z południowych i wschodnich Karpat przyniósł ze sobą swoją odrębną kulturę, język, oraz swoje prawodawstwo.

Wołosi zwani też „Kumanami” zasiedlali pustostany, polany leśne, a nawet tworzyli całe nowe wsie jak np. Las, która powstała na prawie wołoskim. W ciągu wieków ludność ta zasymilowała się z miejscową ludnością.

W wieku XVIII następowało dalsze rozdrobnienie majątkowe. Na skutek podziałów rodzinnych poszczególni chłopi gospodarowali na coraz mniejszych gospodarstwach. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku państwo ślemieńskie znalazło się w granicach monarchii austro – węgierskiej.

Po bezpotomnej śmierci ostatniego właściciela całości państwa ślemieńskiego Hieronima Wielopolskiego w 1779 roku następuje podział na dwie części tj. na potomków brata Hieronima Jana właściciela Suchej, oraz potomków Karola Wielopolskiego właściciela Żywca.

XIX wiek

W 1798 roku następuje ostateczny podział, w wyniku którego w państwie ślemieńskim zostają wsie: Ślemień, Kurów, Las, Kocoń, Gilowice, Rychwałdek, Pewel, Pewelka i część lasu Kocierza do linii biegnącej od polany Mazurka poprzez Malaczkę do pól ślemieńskich. Ostatnią właścicielką Ślemienia z rodu Wielopolskich jest Elżbieta z Wielopolskich Wielopolska, która w 1849 roku sprzedała Ślemień hrabiemu Aleksandrowi Branickiemu. W/w Elżbieta ufundowała w 1844 roku szkołę w Ślemieniu zapisując na jej utrzymanie 1000 złotych reńskich i rozpoczęła budowę murowanego kościoła, którego budowa została zakończona przez hrabiego Aleksandra Branickiego w 1853 roku.

Połowa XIX wieku to okres wzrostu gospodarczego. Ślemień zyskuje na znaczeniu. W tym czasie istnieje powiat ślemieński. W Ślemieniu były pałac Wielopolskich w 1854 roku zostaje przebudowany na sąd obwodowy. Sądowi temu administracyjnie podlega 19 wsi oraz miasteczko Sucha Beskidzka – w sumie około 25 tysięcy mieszkańców.

W latach 1862 – 1889 proboszcz ślemieński Antoni Antałkiewicz z datków społeczeństwa wybudował kościół p.w. Najświętszej Marii Panny na Jasnej Górce, który stał się miejscem pielgrzymek okolicznej ludności.

Pod koniec XIX wieku Ślemień zaczął podupadać. Z różnych przyczyn, a zwłaszcza na skutek działań arcyksięcia Habsburga z Żywca nie zostaje przeprowadzona przez Ślemień linia kolejowa.

XX wiek

W 1906 roku sąd obwodowy zostaje przeniesiony do Suchej Beskidzkiej. Na skutek pogłębiającej się biedy rośnie emigracja zarobkowa w tym również za ocean do Ameryki. W 1911 roku Ślemień przechodzi w ręce hr. Tarnowskich. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku rozpoczęto tworzenie organizacji samorządowych od podstaw. W okresie międzywojennym powstaje Kółko Rolnicze oraz Ochotnicza Straż Pożarna. W Ślemieniu działa betoniarnia hr. Tarnowskich dająca zatrudnienie miejscowej ludności. Reforma rolna z 1925 roku polepszyła w dość istotny sposób sytuację gospodarstw chłopskich. Wielka własność ziemska pozostała, a w ręce prywatne przeszła stosunkowo niewielka ilość dworskiej ziemi.

Po wybuchu II wojny światowej Ślemień jak i cała Żywiecczyzna został włączony w skład III Rzeszy. Nastąpiły masowe wysiedlenia ludności na teren Generalnej Gubernii. Gospodarstwa opuszczone z powodu wysiedleń zajęli nowi właściciele tzw. „bauerzy”, którzy przynieśli ze sobą nowe metody gospodarki rolnej. Okupant niemiecki szczególnie intensywnie eksploatował lasy nie bacząc na ich formy własności. Czas okupacji i wojny spowodował duże straty w ludności i gospodarce Ślemienia i okolic.

Po II wojnie światowej upaństwowiono dobra Tarnowskich, zburzono większość zabudowań dworskich i przeprowadzono reformę rolną, która w Ślemieniu spowodowała wzrost rozdrobnienia gruntów, ponieważ chłopom bezrolnym nadawano od 1,5 – 3,0 ha ziemi. Reforma ta miała raczej charakter propagandowy. Nastąpiły duże ruchy migracyjne. Na ziemie odzyskane wyjechała z terenu byłego państwa ślemieńskiego znaczna ilość ludności. Wraz z rozwojem przemysłu część ludności znalazła zatrudnienie w kopalniach Śląska, oraz zakładach przemysłowych Bielska Białej i Żywca. Na terenie gminy Ślemień intensywną działalność prowadziła Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” i Spółdzielnia Kółek Rolniczych. Okres powojenny to niestety czas bezmyślnego niszczenia cennych zabytków zwłaszcza budownictwa drewnianego.

W 1991 roku powstała ponownie gmina Ślemień, która stara się propagować tradycję państwa ślemieńskiego oraz wyeksponować zabytki pozostałe jeszcze jako spuścizna historii ziemi ślemieńskiej.

Więcej informacji